بیماری ها وراههای درمان زنبور عسل

بیماری ها وراههای درمان زنبور عسل

بیماری های زنبور عسل را می توان در دو مقطع سنی یعنی لاروی و حشره بالغ بررسی کرد.

   بیماری های لاروی
    بیماری لارو گچی زنبور عسل

(Chalk brood)

نوعی بیماری قارچی است که تنها در مرحله لاروی مشاهده می شود. ظاهرا در ایران وجود ندارد.

عامل بیماریزا، قارچی از گروه اسکومسیتها بنام Ascosphaera apis می باشد. اسپورهای تولید شده توسط قارچها همراه با مواد غذائی وارد دستگاه گوارش لارو شده و جوانه زده و رشته های میسلیوم را بوجود می آورد و مسیلیوم ها در دیواره معده نفوذ کرده و باعث متلاشی کردن قسمتهای انتهائی بدن لارو می گردد. اسپور این قارچ در لاروهائی که کمی سرما خورده اند بهتر رشد می کند.

علائم بیماری

لارو آلوده معمولا دو روز پس از بسته شدن سر سلولهایش می میرند. این لاروها ابتدا کمی متورم و تمام حچم حجره را پر می کنند بعد از آن چروکیده شده و کم کم سفت میشوند.

نحوه انتشار

1- از راه غذای لاروی که آلوده به اسپورهای قارچ شده باشد.
2- اسپورهای چسبیده به سطح شان و دیواره سلول

بیماری لارو سنگی (Stone brood)

این بیماری نیز قارچی است و توسط قارچی از جنس (Asper gillus) تولید می شود. هم نوزادان و هم حشرات کامل را مبتلا می کند.

علائم بیماری

لاروها و شفیره ها ممکن است در حجرات باز و یا بسته مرده و در داخل حجرات به صورت اجسام مومیائی شده و سخت در می آید. لاروهای آلوده ابتدا کرک دارو سفید رنگ و سپس به قهوه ای روشن و یا زرد متمایل به سبز تبدیل شده و کاملا سخت می شوند.

نحوه انتشار

انتشار این بیماری از یک کلنی به کلنی دیگر از طریق عملیات زنبورداری از جمله جابه جائی شانها ، تغذیه عسل و ادغام کردن کلنی ها وغیره از کلنی های آلوده به کلنی های سالم انجام می گیرد.

بیماری لارو کیسه ای (Sac brood)

این بیماری در مرحله لاروی موجب مرگ و میر می شوند. عامل این بیماری ها ویروسی است که در داخل سیتوپلاسم بافتهای گوناگون بدن لاروهای جوان مستقر می شوند.

علائم بیماری

لاروها پس از چند روز مرده و رنگ آن به قهوه ای تیره مبدل می گردد. لاروهای مرده در داخل سلولهای سربسته ابتدا به رنگ روشن در آمده، جلد بدن سفت شده و به علت جمع شدن مایع تغییر جلدی در زیر پوست کیسه ای شکل می شود. و دیگر اینکه ناحیه سر و سینه لارو زودتر تیره رنگ می شود. پس از مردن لاروها اجساد آنها چروکیده و خشک شده و به صورت فلس مانند در مجاورت کف سلول ها قرار می گیرند.

نحوه انتشار

هر لاروی که توسط ویروس لارو کیسه ای می میرد حدود 1 میلی گرم ویروس تولید می کند که این مقدار برای آلودگی 1000 کلنی کافی است. انتشار این بیماری از سالی به سال دیگر توسط زنبورهای کامل صورت می گیرد. این ویروس در داخل بدن حشرات بالغ می ماند و در غدد شیری آنها جمع می شوند و هنگام تغذیه لاروها توسط این زنبوران باعث انتشار بیماری می شدند.
 

*********************

بیماری فلج مزمن (Chronic bee paralysis C.B.P.V )

علت این بیماری نیز ویروسی می باشد.

علائم بیماری

دارای دو نوع علامت مشخص می باشد:

1- زنبور آلوده به دلیل عدم تخلیه ی دستگاه گوارش و در نتیجه حالت غیر عادی بال و شکم قادر به پرواز نبوده و اغلب روی زمین می خزند.

2- زنبوران آلوده ای که قادر به پرواز بوده و چون اغلب مورد حمله زنبوران مسن قرار می گیرند موهای خود را از دست می دهند از این رو ظاهرا تیره رنگ میشوند.

نحوه انتشار

میلیون ها اجسام ویروس را می توان از یک زنبور آلوده استخراج کرد. بیشتر بافتهای بدن از جمله مغز و گره های عصبی آلوده می شوند و شفیره ها در آخرین مرحله رشد مورد حمله قرار می گیرند. به طور کلی می توان گفت توسط مواد دفعی و ترشحی دهان منتشر می شود.تا کنون داروی شیمیایی مؤثری معرفی نگردیده است. ولی روشهای مدیریتی تا حد زیادی مؤثر بوده از جمله روشهای به گزینی .در مشاهدات مربوط به این بیماری، در کلنی های دارای ملکه پیر (3-4)ساله نسبت به ملکه های جوان بیشتر علائم بیماری داشته اند و نیز در کلنی های قوی تعداد زنبوران آلوده در حد بسیار ناچیزاست.


 

*************************************

بیماری نوزما (Nosema disease)

این بیماری بیشتر در کندوهای ضعیف انتشار می یابد. بدترین و ناراحت کننده ترین بیماری در مناطق مرطوب است و یا در هنگامی از سال که رطوبت بالاست یعنی اواخر زمستان و اوایل بهار اشاعه فراوان دارد.بیماری به شدت مسری است و زنبورها را به شدت ضعیف کرده و در حالت شدت همه انها را از بین می برد. عواملی  دیگری مانند نبود غذای کافی در زمستان، طولانی بودن فصل زمستان، پیر شدن ملکه، تغذیه زنبور عسل از باغات سم پاشی شده و ...
 

عامل بیماری

میکروبی به نام Nosema Apis که در داخل سلولهای جدار روده های زنبور رشد کرده و آنها را به اسهال مبتلا می سازد.

علائم بیماری

زنبور آلوده هیچ علائمی خارجی از خود نشان نمی دهند. تشخیص این آلودگی تنها با نمونه برداری از مواد دفعی و محتویات بدن زنبور عسل و آزمایشات میکروسکوپی قابل تشخیص است. جدار معده گوارشی زنبور آلوده مورد حمله قرار می گیرد.در آلودگی های شدید معده ی گوارشی تغییر رنگ می دهد .معده زنبوران سالم در حالت طبیعی به رنگ سفید مایل به کهربایی بوده، که در روی آن حلقه های مشخص به چشم می خورد در حالیکه معده ی زنبوران عسل مریض در مراحل آلودگی شدید سفید رنگ و متورم شده و فاقد حلقه های مشخص می باشد.
در این بیماری زنبورهای بیمار با پرهای لرزان جلو کندو و یا کمی دورتر افتاده و ناگاه می میرند،بیماری مرگ و میر زنبورها را در داخل کندو افزایش می دهد.با ضعف در پاییز و یا در اوایل بهار باید به نوزما مشکوک شد.جمعیت بیماربه سرعت ضعیف می شوند کندوهایی که در پاییز مبتلا می شوند زمستان را طاقت نیاورده و می میرند و اگر بتوانند زمستان را پشت سر بگذارند در بهار آینده قادر به جمع آوری محصول نبوده و در تابستان هم قوی نمی شوند.
در اطراف سوراخ پرواز جمعیتهای بیمار لکه های زیادی دیده می شود که در واقع مدفوع خشک شده زنبورهای مریض است که بهحالت اسهالی از خود دفع کرده اند.در هنگام شدت بیماری لکه ها در داخل کندو و در روی کادر ها نیز دیده می شودو لکه های مذکور دارای بوی ناخوشایندی می باشند.

نحوه انتشار

عامل این بیماری توسط عسل آلوده، غارتگری کندوها، نقل و انتقال بین کندوها، خرید و فروش کندوی آلوده و ملکه، آب  ومدفوع زنبوران بیمار و ... و یا غذاهای آلوده به اسپور نوزما و همچنین بوسیله زنبورهای نر که مجازند به تمام کندوها رفت و آمد کنند انجام می گیرد.انتشار می یابد. جمعیت های ضعیف و کم زنبور زود و به راحتی به این بیماری مبتلا می شوند
لارو زنبورها هرگز به این بیماری مبتلا نمی شوند و فقط زمانی می توانند به این بیماری مبتلا شوند که زنبورها کامل شدند.

طرز تشخیص بیماری

با دو انگشت یک دست سینه زنبور را گرفته و با دو انگشت دست دیگر شکمش را بکشید به طوری که در اثر کشیدن روده هایش از بدن خارج گردند.رنگ قهوه ای یا کمی قرمز رنگ روده ها دلیل بر سلامتی آنها بوده و رنگ سفید شیری آنها دلیل بر مبتلا بودنشان می باشد.

وجود زنبورهایی که قادر به پرواز نیستند در نزدیکی سوراخ پرواز میتواند دلیل بر وجود این بیماری در کندو و یا زنبورستان باشد.

پیشگیری

بهترین راه پیشگیری قوی نگه داشتن جمعیت است.جمعیت هایی که در پاییز بد تغذیه گردند و یا اصلا تغذیه نگردند اگر در طول زمستان از گرسنگی نمیرند در اوائل بهار اغلب بیمار می گردند.بنابراین جمعیتها همیشه باید:
1- به اندازه کافی ذخیره عسلی داشته باشند.
2- به اندازه کافی گرده گل در داخل قابها ذخیره کرده باشند.
3- در هر یک از فصول سال اگر کمبود مواد غذایی در داخل کندو مشاهده شد بایستی فورا به جمعیت به اندازه کافی عسل رسانید.
4- سالانه دو بار،یک بار در اوائل پاییز و یکبار در اوائل بهار هنگام تغذیه جمعیتها باید مقداری داروی Nosemack به منظور پیشگیری به شربت افزود و به آنها خوراند.
 

معالجه بیماری

1-  شروع به تغذیه جمعیت با عسل نموده و در داخل غذای آنها مقداری داروی مداوا کننده بر ضد همین بیماری مثل Fumidil-b و یا Nosemack می ریزیم.این کار بایستی به محض آگاه شدن از وجود بیماری انجام گیرد.
بهترین وقت برای این کار پاییز و مخصوصا فروردین ماه است.پاییز برای پیشگیری و فروردین برای معالجه.
2- - در صورتی که جمعیت هنوز قوی باشد باید فوری از آن بچه گرفت و بدینوسیله زنبورهای جوان را از پیرها جدا کرد.
چون معمولا لاروها و زنبورهای جوان معمولا مبتلا نمی شوند و فقط زنبورهای پیر که زمستان رادر کندو گذرانده اند نوزما می گیرند.با جدا کردن پیرها از جوانها به کمک بچه مصنوعی عملا زنبورهای بیمار را از زنبورهای سالم جدا کرده و آنها را نجات داده ایم.
 

*************************************

بیماری آمیبی زنبور عسل (Amoeba disease)

این بیماری عمدتا حشرات بالغ کارگر زنبور عسل را مبتلا می سازد و بر حسب میزان آلودگی خسارت نسبتا زیادی را در بر دارد. عامل این بیماری یک پروتوزوآ بنام (Malpighamba mellificae ) است که به اندامهای تنفسی زنبور عسل یعنی لوله های مالپیگی حمله می کند و آنها را از بین می برد.

علائم بیماری

چون دستگاه دفعی زنبور مورد حمله قرار گرفته است، کارگران معمولا رفتار و فعالیت طبیعی ندارند و تشخیص قطعی این بیماری از طریق آزمایشات مواد دفعی انجام می گیرد.

نحوه انتشار

چون زنبور های بیمار مواد دفعی خود را بر روی قابها ، شانها و داخل کندو می ریزند و زنبوران دیگر در حین تمیز کردن آلوده شده و باعث انتشار بیماری می شوند.

 

*************************************

بیماری لوک آمریکائی

 (American foul brood) (AFB)

عامل این بیماری باسیلوس لاروا می باشد. این بیماری خسارات زیادی رابه زنبوران وارد می سازد ونه تنها منجربه نابودی یک کلنی شده بلکه همه زنبورستان را نابود می نماید. این بیماری فصلی نبوده و در هر فصلی رخ میدهد.عامل بیماری نوعی باسیل بنام Bacillus Larvae است که لاروها و شفیره های زنبور کارگر تنها میزبان این باسیل می باشند ضمنا این باسیل اسپور بسیار مقاومی دارد.

علائم بیماری:

در اثرآلودگی،لاروها در مرحله پیش شفیره ای مرده ، به رنگ قهوه ای درآمده ودر نهایت خشک می شوند و به صورت یک پوسته در می آیند که حذف آنها ازسطح شانها کار مشکلی است. معمولا در این بیماری پوشش محدب سلولها فرورفته شده وپس از پیشرفت بیماری سوراخ می گردد  لاروها پیش از اینکه شروع به تنیدن پیله کنند، مرده و به پشت خوابیده و سرشان به طرف بیرون حجره می باشد. این حالت اغلب پیش از شفیرگی دیده می شود ولی گاهها شفیره ها نیز می میرند. لاروهای مرده فاسد گردیده و رنگشان قهوه ای می شود یکی دیگر از علائم مشخصه این بیماری بوی سیریشم ماهی است که از سلول آلوده به مشام میرسد.این بو ممکن است تا یک متری کندویی که درب آنرا برداشته اند استشمام شود. وقتی چوب کبریتی درون سلول حاوی شفیره فاسد شده وارد شود این شفیره به میزان چند سانتی متر چون ماده لزجی کش می آید.  لاروها حالت نخی مانند پیدا می کنند وبعد از 1 ماه لاروها خشک شده و به صورت پوسته محکم به جدار حجره می چسبند.
 

انتقال بیماری:

آلودگی از طریق غذای آلوده به اسپور بیماری به لاروهای سالم منتقل میشود.اغلب ناقلان، زنبور های جوان پرستار یا زنبورهایی که حجره ها را تمیز نموده و لاشه تلف شده ها را به خارج از کندو منتقل می کنند می باشند.در معده لارو زنبور اسپور تبدیل به باسیل میشود که این باسیل تولید مثل کرده و لارو را بیمار می کند.این ارگانیزم به لارو زنبور حمله می برد ولارو را پس از پوشانیده شدن سلول با موم در مرحله پیش شفیرگی از بین می برد.

سرعت انتشار بیماری:

سرعت انتشار بیماری متناسب با کمی و زیادی مردگان لاروها می باشد و وقتی که بیماری عمومیت پیداکردو لاروهای مرده زیاد شدند دیگر زنبورها از بیرون کشیدن آنها صرف نظر کرده و از طرفی چون بر جمعیت کندو افزوده نمی شود کندو ضعیف شده و از بین می رود.
اسپر بیماری در مقابل نورآفتاب،خشکی،حرارت،سردی و ضدعفونی های عادی و عمل ضدعفونی عسل بسیار مقاوم است.

نحوه انتشار

به دو روش عفونت منتشر می شود.

1- 8 تا 19 درصد لاروها در داخل حجراتی که آلودگی قبلی داشته اند پرورش داده می شوند که در نتیجه خودشان نیز متعفن می گردند.
2- زنبوران نظافتچی حین پاک کردن حجرات اسپورها را وارد زنجیره غذائی لاروها می کنند.

نحوه برخورد:

موثرترین شیوه مبارزه

۱) استفاده کردن از آنتی بیوتیک ها تا حد امکان کمترمثل سدیم سولفا تیازول و ترا مایسین
۲) در آخر اگر کندوی ما به عامل بیماری مبتلا شد سوزاندن کندوی مبتلا با زنبورها و تمام محتویات داخلش اعم از موم،عسل و... موثر ترین راه ممکنه است چون در غیر این صورت خطر ابتلا دیگر کندوهای ما نیز میرود.

*************************************

بیماری لوک اروپایی
 (European foul brood)

عامل این بیماری باکتری بنام Melissococcus pluton است که نسبت به مواد ضد عفونی کننده و شرایط محیطی بسیار مقاوم بوده و در عسل تا یکسال و در روده تا 3سال زنده میماند.این باکتری بر خلاف لوک آمریکایی تولید اسپور نمی کند .از طریق مواد غذایی وارد معده می گردد و سپس تکثیر می یابد و تقریبا با توجه به رشد سریع حجم زیادی از معده را اشغال میکند و نیز به خون یا حفره ی بدن منتقل نمی شود.به دلیل تغذیه ی بالا ،موجب سوء تغذیه ی لاروها و مرگ آنها میشود.

علائم بیماری

برخی از مهمترین علائم بدین شرح می باشند:

۱-  لاروهای سنین 3-4 روزگی آلوده می گردند.
۲-  ۹۰ درصد مرگ ومیر در سلول ها یسر بسته رؤیت میشود.
۳- رنگ لاروهای مرده از سفید به زرد کهربایی ،قهوه ای و نهایتا سیاه تبدیل می شوند.
۴- لاروهای آلوده درون سلول خاصیت چسبندگی کمتری به خود میگیرند و کارگران سلولهای خشکیده را براحتی تمیز می کنند.
۵- تخمریزی حالت یکدستی ندارد.

نحوه انتشار

۱- در اثر پدیده ی drift یا گمشدگی زنبوران چرارو
۲- بچه دهی و غارت
۳- جابه جایی قابها
۴- کوچ کندو ها
۵- ادغام کندوهای ضعیف
-6استفاده از عسلهای آلوده
 

*************************************

بیماریهای غیر میکروبی

اسهال غیر میکروبی (Dysentery)

در زنبورداری، دفع مواد زائد بر روی قابها را اسهال می گویند. وقتی دفع بیش از اندازه باشد باعث مرگ کلونی می شود. وجود رطوبت زیاد در داخل کندو، تغذیه کندو با عسل رقیق در پائیز و بازدید کندو در زمستان عامل اصلی این بیماری است.

سرما خوردگی نوزادان
 (Chilled brood)

معمولا در اوائل بهار از طرق گوناگون اتفاق می افتد، از جمله عدم توجه زنبوردار بی تجربه به مسائل مدیریت صحیح زنبورداری و باز نمودن بی موقع کلنی ها و یا قرار دادن شانهای حاوی نوزادان،خارج از کندو در خلال بازدیدها ،ایجاد میشود.

گرما زدگی نوزادان

 (Overheated brood)

اگر در تابستان که دمای اطراف کلنی به 40 درجه سانتیگراد برسد و زنبوران به علل گوناگون از جمله عدم وجود جمعیت کافی در کندو نتوانند هوای داخل کندو را از نظر دما و رطوبت تعدیل نمایند،دیده میشود.در موقع ظهر تحت این شرایط زنبوران دسته جمعی از کندوها خارج شده ودر سطح سایه روی علفها جمع میشوند ،ودر ساعت غروب به کندوهایشان بر میگردند. در شرایط کوچ به مسافتهای طولانی و عدم جریان هوای کافی نیز حرارت داخلی کندو بالا میرود و مرگهای دسته جمعی زنبوران بالغ دیده میشود. با استقرار کندوها در مناطق سقف دار و یا زیر درختان میتوان از این پدیده پیشگیری کرد.
 

بیماری گندیدگی یا فاسد

 شدگی نوزادان (Addled brood)

لاروهای سن پیش شفیرگی در داخل سلول های سربسته شده، مرده و جسم آنها فاسد و گندیده شده به نظر می رسد. در پوش چنین شفیره هائی سوراخ شده، مرطوب و فرو رفته دیده می شود و تقریبا علائم لوک آمریکائی را نشان می دهد ولی حالت نخی شدن را ندارد. علت این بیماری را نواقص ژنتیکی در تخم دانسته اند.
 

کنه ها (Mites)

کنه ها جزو بندپایان اند و از نظر برخی خصوصیات به حشرات شبیه اند. بیشتر کنه ها دارای چهار جفت پا هستند در حالیکه حشرات 3 جفت پا دارند.

 کنه ها دو نوع اند:

-1 کنه آکارین یا کنه انگل لوله های تنفسی زنبور عسل

(Acarapis woodi):

این کنه در داخل لوله های بزرگ تنفسی زندگی و از خون زنبور عسل تغذیه می نماید.

علائم

وقتی زنبوری آلوده شود ،هیچگونه علائمی ندارد جز اینکه لوله های تنفسی ،بخصوص لوله تنفسی سینه اول تیره می شود تا اینکه این لوله ها ترد و شکننده تر از سالمها می شوند.

نحوه انتشار:

وقتی کنهای از لوله تنفسی زنبوری خارج شود به روی بدن زنبوران دیگر حرکت میکند و به موهای این زنبوران می چسبد که این امرباعث انتشار می شود.

-2 کنه واروآ (Varroa)

مهمترین انگل زنبور عسل در صنعت زنبورداری می باشد. میزبان اصلی این کنه زنبور عسل هندی(Apis cerana) است ولی روی زنبور عسل معمولی هم فعالیت کند. کنه برای تغذیه از خون زنبور بخشهای نرم بدن را انتخاب می کند. برای این منظور اغلب در بین حلقه های بدن به خصوص حلقه اول، بین سر و سینه و بین شکم و سینه قرار گرفته و با فرو کردن قطعات دهان خود از خون زنبور تغذیه می کند. در اثر این تغذیه زنبور ممکن است زیاد لطمه نبیند ولی ایجاد زخم باعث نفوذ موجودات ذره بینی به داخل بدن شده و عفونت ایجاد می کند لازم به ذکر است که شدت آلودگی معمولا روی لاروها و شفیره های زنبور های نر بیشتر می باشد.1-0

علائم :

کنه واروآ را می توان از خصوصیات ظاهریش تشخیص داد ولی ا ین در حالی است که کلنی چند سال آلودگی ابتدائی را طی کرده باشد. تشخیص همیشه باید ابتدای کار باشد تا کندو ضعیف نشود و بتوان راحت تر درمان را شروع کرد. برخی زنبوردارها ممکن است کنه واروآ را با شپش زنبور عسل که از نظر ظاهر و اندازه شبیه اند اشتباه گیرند.
باید توجه داشت که شپش زنبور عسل جز حشرات بوده و شش پا دارد ولی کنه واروآ جزو عنکبوتیان می باشد و چهار جفت پا دارد.

نحوه انتشار:

در اثر حرکت کنه و تغذیه زنبوران از هم و برخوردشان با هم و همین طور غارت شدن کندوها، معمولا کنه ها منتشر می شوند.

حشرات بعنوان آفات زنبور عسل

پروانه موم خوار(Wax moth)

مهمترین حشره و آفت زنبور عسل پروانه موم خوار است.حشره کامل پروانه ای است قهوه ای رنگ یا کمی متمایل به خاکستری که، با بالهای باز حدود 20- 16 میلیمتر عرض دارد. حشره کامل در حال استراحت بالها را روی زمین قرار داده و ممکن است در داخل یا خارج کندو دیده شود. پروانه در حالت عادی چندان فعالیت ندارد ولی اگر با دست لمس شود ابتدا به سرعت دویده و سعی می کند خود را مخفی کند و یا پرواز کند. پروانه ماده یک هفته بعد از تولد با نر جفت گیری می کند. هر ماده می تواند در حدود 500 عدد تخم بگذارد. تخم بسیار کوچک و سفید رنگ است. تخم در درجه حرارت بالا،در عرض یک هفته و در درجه حرارت پائین در عرض یک یا دو ماه به حشره ی کامل تبدیل میشود.

نحوه خسارت و اهمیت اقتصادی

لارو پروانه پس از متولد شدن از تخم، به درون قابهای مومی وارد می شوند. بعد از مدتی در داخل قابها تونلهای ابریشمی سفید رنگ جهت تغذیه ایجاد می کند. بیشتر از قسمت وسط شان یعنی از پایه های مابین سلولهای جلو و عقب تغذیه می کنند که اینکار با ریختن مدفوع سیاه رنگ حشره به شان همراه است و باعث از بین رفتن استحکام شانها می شود. بیشترین خسارت بر روی شانهای انبار شده صورت می گیرد که بسیار حائز اهمیت است.

برخی دیگر از آفتها وشکارچیان زنبورعسل عبارتند از:

شپش زنبور عسل(Honey bee lice) ،مورچه ها (Ants)،زنبورهای خرمائی(Hornets)، زنبورهای ژاکت زرد(Yellow jackets)، قورباغه، پرندگان خانواده Merops apiaster ، زنبور خوار گلو خرمائی(Merops superciliosus) و برخی پستانداران مانند موش و خرس و.....